ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΗΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ

Ζώντας την λειτουργική ημέρα της Τεσσαρακοστής στο Άγιον Όρος

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΗΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ

Τού Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, Θεσσαλονίκη 1971, σελ.40-48

Αν θέλει να ζήσει κανείς το λειτουργικό πλούτο, το θαυμαστό μυστικό μεγαλείο της Μ. Τεσσαρακοστής, πρέπει να προσπαθήσει να ξεφύγει από την επιφάνειά της. Επιφάνεια είναι αυτό πού βλέπομε και πού γνωρίζομε όλοι μας κατά τις Κυριακές της Τεσσαρακοστής. Έχουν πράγματι κάτι ιδιαίτερο οι Κυριακές αυτές από τις άλλες Κυριακές τού υπολοίπου έτους. Τα ειδικά εορτολογικά θέματα, η υμνογραφία των, η λειτουργία τού Μ. Βασιλείου, πού τελείται αντί της λειτουργίας τού Χρυσοστόμου, δίνουν σ’ αυτές ένα ξεχωριστό χρώμα. Αλλά οι Κυριακές της Τεσσαρακοστής είναι οάσεις μέσα σ’ αυτήν. Κατ’ ουσίαν βρίσκονται έξω από αυτήν. Τη γοητεία της αληθινής Τεσσαρακοστής θα την αισθανθεί κανείς μέσα στο «πέλαγος» ή στην «αυχμηρά έρημο», όπως την ονομάζουν οι Πατέρες, αυτής της ίδιας της Τεσσαρακοστής, δηλαδή των καθημερινών, από τη Δευτέρα ως την Παρασκευή των έξι εβδομάδων πού την αποτελούν.

Η Εκκλησία μας στις μοναστηριακές ακολουθίες είδε πάντοτε ένα ιδεώδη τρόπο λατρείας, γιατί και συν τω χρόνω αντικατέστησε τις παλαιές ιδιαίτερες ενοριακές ακολουθίες με τις μοναχικές. Ιδιαιτέρως όμως κατά την Τεσσαρακοστή προσπάθησε να μεταφέρει τη λατρεία των μοναστηριών στους κοσμικούς ναούς. Αφού οι πιστοί δεν μπορούσαν να βγουν στην έρημο, μετέφερε τις ακολουθίες της ερήμου στις πόλεις. Θέλησε τις κατανυκτικές αυτές ημέρες να κάμει τα λαϊκά μέλη της να γευθούν τις μυστικές καλλονές των μοναστηριακών ακολουθιών· να κάμει λίγο μοναχούς τούς λαϊκούς πιστούς. Και δεν είχε άδικο. Στο σύστημα των μοναχικών ακολουθιών της περιόδου της Νηστείας βρίσκεται το αποκορύφωμα ολοκλήρου τού έτους. Λίγοι από το λαό μπορούν να τις παρακολουθήσουν. Δεν έχουν ούτε το διαθέσιμο χρόνο, ούτε πολλές φορές και την απαραίτητη ψυχική διάθεση. Αντιθέτως στις μονές, όπου η λατρεία τού Θεού αποτελεί το κέντρο της ζωής των μοναχών και το βασικό ενδιαφέρον των αφιερωμένων αυτών ανθρώπων, η εκκλησιαστική ακολουθία της περιόδου της Τεσσαρακοστής γίνεται το εντρύφημα και η μοναδική σχεδόν απασχόληση των πατέρων.

Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μία ασθενική σκιαγραφία τού λειτουργικού περιεχομένου μίας ημέρας της Τεσσαρακοστής.

Κατά βάση οι ακολουθίες της Τεσσαρακοστής είναι και κατά τον αριθμό και κατά το διάγραμμα οι ίδιες με τις μοναχικές ακολουθίες τού υπόλοιπου έτους. Εκείνο πού τις διακρίνει είναι το πιο αρχαϊκό τους περιεχόμενο, η παρεμβολή κατανυκτικών τροπαρίων και το ιδιαίτερο μήκος πού προσλαμβάνουν με την προσθήκη περισσότερων ψαλμών, αναγνώσεων και άλλων λειτουργικών στοιχείων. Οι ακολουθίες αριθμούνται σε επτά, κατά το ψαλμικό «Επτάκις της ημέρας ήνεσά σε» (Ψαλ. 118,164), αλλά στην ουσία είναι περισσότερες. Η ευλάβεια των μοναχών θέλησε να τις επαυξήσει με προσθήκες και άλλων ακολουθιών, έτσι ώστε η δοξολογία τού Θεού κατά την πιο ιερή περίοδο τού έτους να είναι σχεδόν ακατάπαυστη. Κάθε μία ακολουθία αντιστοιχεί σε μία ορισμένη περίοδο της ημέρας ή της νύκτας. Είναι ένας σταθμός προσευχής πού καθαγιάζει ένα τμήμα τού εικοσιτετραώρου.

Η προσευχή αρχίζει με την ακολουθία τού Μεσονυκτικού· τα μεσάνυκτα θεωρούνται ως ο πιο κατάλληλος για την προσευχή χρόνος. Μέσα στην ησυχία και στη γαλήνη τού κόσμου οι μοναχοί αγρυπνούν και προσεύχονται. Περιμένουν την έλευση τού Νυμφίου, τού Χριστού, πού έρχεται κατά το Ευαγγέλιο, «μέσης νυκτός» (Ματθ. 25,6).

Στην ακολουθία τού μεσονυκτιού συνάπτεται η ακολουθία τού Όρθρου, η εωθινή (πρωινή) προσευχή. Από τις ιδιορρυθμίες πού χαρακτηρίζουν την Τεσσαρακοστή θα δούμε δύο χαρακτηριστικά σημεία· την ψαλμωδία τού «Αλληλούια» με τα τριαδικά και το φωταγωγικό. Το «Αλληλούια» ψάλλετε στον ήχο της εβδομάδας σαν επωδός της ωδής τού Ησαΐα «εκ νυκτός ορθρίζει το πνεύμα μου προς σε ο Θεός»( Ησ. 26, 9-15). Τα τροπάρια πού το συνοδεύουν, τα τριαδικά, αποτελούν μία θαυμαστή συμφωνία με το «Αλληλούια» και την ωδή τού Ησαΐα. Είναι η πρώτη ψαλμωδία πού ακούεται στους ναούς μέσα στο σκοτάδι και στη σιγή της νύχτας. Όλα μαζί συνιστούν μία προτροπή, μία πρόσκληση προς δοξολογία τού τριαδικού Θεού από ολόκληρη τη κτίση. Οι άνθρωποι ενώνονται με τούς αγγέλους για να ψάλλουν τον τρισάγιο ύμνο στην τρισυπόστατη Θεότητα· «Άγιος, άγιος, άγιος». Πιο κατάλληλος εναρκτήριος ύμνος για την απαρχή της δοξολογίας δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί. «Αλληλούια»- Αινείτε τον Θεών. Η Τεσσαρακοστή είναι η περίοδος τού «Αλληλούια»- τού αίνου τού Θεού.

Προς το τέλος τού όρθρου χαιρετίζεται η έλευση τού φωτός της ημέρας. Τότε ψάλλοντα τα φωταγωγικά τροπάρια, ένα για κάθε ήχο. Αποτελούν ευχαριστία για την αποστολή τού υλικού φωτός και δέηση για την έκχυση τού νοητού φωτός, τού φωτισμού τού Χριστού στις ψυχές μας.

Οι ακολουθίες των ωρών είναι τέσσερεις.

η Α΄ (Πρώτη), πού αποτελεί μία επέκταση τού όρθρου και μία αίτηση ευλογίας των έργων μας, πού αρχίζουν την ώρα αυτή- 7 πμ περίπου.

Η Γ΄(Τρίτη), 9 πμ, είναι η ώρα της καθόδου τού αγίου Πνεύματος στους αποστόλους κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Στους ψαλμούς, στα τροπάρια και τις ευχές της ακολουθίας της ώρας αυτής κυριαρχεί το θέμα αυτό. Η δοξολογία και η δέηση για την αποστολή τού αγίου Πνεύματος και σ’ εμάς.

Η Στ (Έκτη) ώρα (12 το μεσημέρι) και η Θ΄ (Ενάτη- 3 μμ.) παίρνουν τα θέματά τους από το πάθος τού Κυρίου. Η Στ είναι η ώρα της σταυρώσεως και η Θ΄ η ώρα τού θανάτου- τού «Τετέλεσται». Στην Θ΄ ώρα συνάπτεται και η ακολουθία των Τυπικών. Και σ’ αυτή, σαν συνέχεια τού θέματος της Θ΄ ώρας, ακούεται η ψαλμωδία της φωνής τού ληστή στο σταυρό «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου» (Λουκ. 23,42), πού ψάλλεται σαν επωδός των μακαρισμών τού κατά Ματθαίον Ευαγγελίου. Είναι μία υπενθύμιση τού ευαγγελικού νόμου, αλλά και μία απάντηση τού ταπεινού πιστού στα λόγια τού Χριστού: Είπες, Κύριε, ότι είναι μακάριοι – ευτυχείς οι πτωχοί τω πνεύματι, οι πραείς, οι ελεήμονες… Εγώ δεν είμαι τίποτε απ’ αυτά, γι’ αυτό σού φωνάζω σαν τον ληστή το «Μνήσθητί μου, Κύριε».

Δεν μάς μένει καιρός να μιλήσουμε για την ακολουθία τού κατανυκτικού εσπερινού με τα θαυμαστά του τροπάρια, τούς ψαλμούς και τα αναγνώσματα, ούτε για την καρδιά των ημερών των Νηστειών, τη λειτουργία των Προηγιασμένων δώρων.

Μόνο δύο λόγια για το Μέγα Απόδειπνο, την ακολουθία πού κατακλείει την ημέρα. Είναι μία μακρά ακολουθία, πού συνιστά δέηση για την άφεση των αμαρτιών της ημέρας και την ειρηνική και ασκανδάλιστη διέλευση της νύκτας.

Τελειώσαμε τη σύντομη αναδρομή στο λειτουργικό περιεχόμενο των ιερών ημερών της Τεσσαρακοστής. Δεν ήταν παρά μία ασθενική σκιαγραφία. Μία μικρή ανθοδέσμη από τον απέραντο ανθόκηπό της. Μία παρόρμηση για να θελήσομε να μπούμε σ’ αυτόν και να τον γνωρίσομε προσωπικά, εμπειρικά οι ίδιοι.

ΠΗΓΗ:

ΡΩΜΑΊΪΚΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

http://www.orthodoxia-ellhnismos.gr/2013/03/blog-post_5620.html#more

18.03.2013