Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΙΑΣΜΕΝΩΝ ΔΩΡΩΝ
Αρχιμανδρίτου
π. Μιλτιάδου Μίτσελλ.
Θεολόγου
– Ιεροκήρυκος
Ι. Μητροπόλεως
Καρπάθου & Κάσου,
Εφημερίου Ι. Ν. Μεταμ.
Τού Σωτήρος Όθους
Στην
Ορθόδοξη παράδοσή μας, αν και έχουν γραφεί και άλλες, έχουμε εν χρήσει τρείς
Θείες Λειτουργίες, οι οποίες φέρουν το όνομα τού Αγίου πού τις συνέγραψε, καθώς
και την Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων.
α) Η Θεία Λειτουργία
τού Αγ. Ιωάννου τού Χρυσοστόμου, η οποία τελείται όλες
τις καθημερινές, τις Κυριακές και τις Εορτές του έτους, πλην των
12 ημερών που θα αναφέρουμε στη συνέχεια
β) Αυτή τού Μεγάλου
Βασιλείου, με δομή ίδια με αυτήν τού Αγ. Ιωάννου τού Χρυσοστόμου
(διαφέρουν τα συστατικά λόγια, κάποιες ευχές, αντί τού «Άξιον εστί» ψάλλουμε το
«Επί σοί χαίρε Κεχαριτωμένη» καί η οπισθάμβωνος ευχή), μόνο πού οι ευχές είναι
μακροσκελέστερες από αυτήν τού Χρυσοστόμου, και γενικότερα διακρίνεται για την
μεγαλοπρέπειά της. Τελείται 10 φορές τον χρόνο: Τις 5 Κυριακές της Αγίας και
Μεγάλης Τεσσαρακοστής, το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης και τού Μεγάλου Σαββάτου, τις
παραμονές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων και την ημέρα μνήμης τού
συγγραφέα της Μεγάλου Βασιλείου (1η Ιανουαρίου).
γ) Αυτή τού Αγίου
Ιακώβου τού Αδελφοθέου, η οποία είθισται να τελείται δες τού έτους, κατά την
ημέρα μνήμης... τού συγγραφέως της (23 Οκτωβρίου) και μία Κυριακή μετά τα
Χριστούγεννα. Τελείται στον σολέα (τον χώρο μεταξύ τού Ιερού Βήματος
και τού κυρίως Ναού), με τον λειτουργό να βλέπει προς δυσμάς (προς τον λαό). Ο
λειτουργός φέρει λευκά άμφια (και οι συλλειτουργοί του), ενώ εάν ιερουργεί
Αρχιερέας, αυτός δεν φέρει Σάκκο, αλλά αντ’ αυτού φελώνιο πολυσταύριο (και
φυσικά ωμοφόριο). Το χαρακτηριστικό αυτής της Θείας Λειτουργίας είναι ότι τα
Άγια μετά τον Καθαγιασμό δεν «συστέλλονται», όπως συμβαίνει στις άλλες δύο
λειτουργίες, και οι πιστοί κοινωνούν όπως και οι Ιερείς, χωριστά τον Άρτο (Σώμα
Χριστού), και χωριστά τον Οίνων (Αίμα Χριστού). Αυτό σε πολυπληθείς ενορίες
έχει πρακτικές δυσκολίες, απαιτεί δύο ιερείς, ώστε ο ένας να μεταδίδει Τον
Άγιο Άρτο, και ο άλλος τον Άγιον Οίνον, και εάν η προσέλευση των πιστών είναι
ακόμη μεγαλύτερη, πολλαπλάσιοι των δύο Ιερέων. Η Αποστολική Θεία Λειτουργία τού Αγ.
Ιακώβου τού Αδελφοθέου, είναι η αρχαιότερη όλων, και πάνω σ’ αυτήν βασίστηκαν
οι επόμενες.
Οι τρείς αυτές
Θείες Λειτουργίες (σε αντίθεση με την «Προηγιασμένη» όπως απλά την αποκαλεί ο
λαός μας, και την οποία θα εξετάσουμε στην συνέχεια), έχουν Πασχάλιο και
Αναστάσιμο χαρακτήρα. Αποτελούν χαρμόσυνο, πανηγυρικό και επινίκιο
Μυστήριο. Η περίοδος της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, πλην των Σαββάτων και
των Κυριακών (όποτε τελείται κανονικά η Θεία Λειτουργία τού Χρυσοστόμου και τού
Μεγάλου Βασιλείου αντίστοιχα), αποτελεί περίοδο «πένθιμη», αφού με το τέλος
της, θα κληθούμε να ζήσουμε το Άχραντο Πάθος και την Σταύρωση Τού Κυρίου. Είναι
περίοδος νηστείας, προετοιμασίας, προσευχής, περισυλλογής και μετανοίας. Για
αυτό οι εκκλησιαστικοί κανόνες απαγορεύουν ρητά, την τέλεση Θείας
Λειτουργίας τις καθημερινές, της Σαρακοστής, διότι ο «χαρμόσυνος» χαρακτήρας της
Θείας Λειτουργίας, δεν συνάδει με το πένθιμο της περιόδου.
Οι πιστοί όμως, σε αντίθεση με τον σύγχρονο
άνθρωπο, ήθελαν να «κοινωνούν» πιο συχνά. Δεν ηδύναντο να περιμένουν από την
Κυριακή έως το επόμενο Σάββατο για να «μεταλάβουν» των Αχράντων Μυστηρίων. Δεν
φρόντιζαν μόνο για την υλική τροφή τού σώματος, όπως κάνει ο άνθρωπος της
εποχής μας. Επιθυμούσαν και λαχταρούσαν την κατεξοχήν πνευματική τροφή, την
Θεία Ευχαριστία. Και όταν κοινωνούσαν πλημμύριζε η ύπαρξή τους αιωνιότητα και
χαρά, δηλαδή Χριστό. Οπότε η Εκκλησία, για να μην στερήσει την πνευματική
τροφή από τα Μέλη της, αυτό το Πανάγιο Σώμα και Πανακήρατον Αίμα τού Κυρίου
μας, «είς άφεσιν αμαρτιών καί είς ζωήν αιώνιον», όρισε την μετάληψη από
Προηγιασμένα Άγια.
Λέγοντας «Προηγιασμένα», όπως το λέει και η λέξη,
εννοούμε τον άρτο και τον οίνο, τα οποία έχουν
καθαγιασθεί προηγουμένως, σε προηγούμενη δηλαδή Θεία Λειτουργία.
Συγκεκριμένα τις Κυριακές (ή και τα Σάββατα) της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής, οι Ιερείς δεν εξάγουν όπως συνήθως «έναν αμνό», το «κυβοειδές»
τεμάχιο άρτου πού τοποθετείται στο κέντρο τού Δισκαρίου, και πού μετά τον
Καθαγιασμό θα γίνει το Σώμα τού Κυρίου. Αν πρόκειται να τελεστούν δύο
Προηγιασμένες μέσα στην ερχόμενη εβδομάδα (Τετάρτη και Παρασκευή), ο Ιερέας
εξάγει από το πρόσφορο (ή και από άλλα «υψωμένα» πρόσφορα) με την Αγία
Λόγχη, δύο επιπλέον αμνούς, τούς τοποθετεί στο Άγιο Δισκάριο, μαζί με αυτόν πού
θα χρησιμοποιηθεί στην «τρέχουσα» Θεία Λειτουργία, μαζί με την μερίδα της
Θεοτόκου, τις μερίδες των εννέα Ταγμάτων και την μερίδα τού οικείου Επισκόπου.
Τούς δύο επιπλέον αμνούς ο Ιερέας μετά τον καθαγιασμό, θα τούς «εμβαπτίσει» στο
Τίμιο Αίμα τού Κυρίου μας πού βρίσκεται στο Άγιο Ποτήριο, και στην συνέχεια θα
τούς τοποθετήσει, (θα τούς «φυλάξει») στο μικρό Αρτοφόριο (μεταλλικό συνήθως
κουτί, πού παραμένει πάνω στην Αγία Τράπεζα, αυτήν την περίοδο), μέχρι την μέρα
και ώρα πού θα τελεστεί η Προηγιασμένη.
Αρχικά οι μοναχοί και οι πιστοί,
απλώς κοινωνούσαν την Τετάρτη και την Παρασκευή,
χωρίς να προηγηθεί κάποια Ακολουθία. Επειδή όμως την εποχή
εκείνη Νηστεία σήμαινε αποχή τροφής μέχρι την δύση τού ηλίου, λογικό
ήταν ο πιστός να «κατακλείει» την Νηστεία, μεταλαμβάνοντας μετά τον
Εσπερινό. Αυτή την πρακτική ακολουθεί μέχρι σήμερα η Εκκλησία μας.
Την Τετάρτη, η Προηγιασμένη τελείται κανονικά
«Εσπερινή». Όμως τις Παρασκευές της Αγίας και Μεγάλης
Τεσσαρακοστής το απόγευμα, τελείται η ακολουθία των
«Χαιρετισμών» στην Υπεραγία Θεοτόκο, όποτε η Προηγιασμένη τελείται το πρωί
της Παρασκευής.
Με τον Εσπερινό συμπλέκονται τροπάρια
κατανυκτικά, οι Ιερείς φέρουν πένθιμα άμφια, η Αγία Τράπεζα και τα Τίμια Δώρα
είναι σκεπασμένα με μαύρα καλύμματα, οι ευχές είναι γεμάτες συντριβή και
ταπείνωση. «Μυστικωτέρα είς πάν η τελετή γίνεται» (Άγ. Θεόδωρος Στουδίτης).
Κατά την διάρκεια της Λειτουργίας των
Προηγιασμένων Δώρων, ο Ιερέας κλείνει την Ωραία Πύλη και λέγοντας χαμηλόφωνα το
«Δι’ ευχών τών Αγίων …», και πάνω στην Αγία Τράπεζα, επί τού «Αντιμηνσίου»
ανοίγει το μικρό Αρτοφόριο, και με μεγάλη προσοχή και συντριβή, μεταφέρει τα
Προηγιασμένα Άγια (τον καθαγιασμένο Αμνό πού είναι εμβαπτισμένος στο Ζωήρυτον
Αίμα Τού Κυρίου), από το μικρό Αρτοφόριο, στο Άγιο Δισκάριο, τοποθετεί επ’
αυτού τον αστερίσκο και το μέλαν κάλυμμα, το μεταφέρει στην Αγία Πρόθεση, βάζει
κρασί στο Άγιο Ποτήριο, το σκεπάζει και καλύπτει αμφότερα τα Άγια με τον
«Αέρα», λέγοντας χαμηλόφωνα μόνο το «Δι’ ευχών …».
Μετά την Κυριακή
προσευχή (το «Πάτερ Ημών»), γίνεται η μετάληψη των
πιστών, και ακολουθεί η οπισθάμβωνος ευχή και η Απόλυση. Οι πιστοί με
κατάνυξη παίρνουν το αντίδωρο, και με τον Χριστό να πλημμυρίζει την ύπαρξή
τους, ενισχυμένοι και ενδυναμωμένοι, επιστρέφουν στον καλό αγώνα. Επιστρέφουν στο
στάδιο των Αρετών όπως περιγράφει ένας υπέροχος ύμνος της περιόδου αυτής την
Μεγάλη Τεσσαρακοστή, όπου με όπλα την πίστη, την προσευχή, την νηστεία και την
ελεημοσύνη, θα πολεμήσουν τον Διάβολο, και την Μεγάλη Εβδομάδα, οπότε
νικητές πλέον θα εορτάσουν την πανέκλαμπρη και πανευφρόσυνη ημέρα της
Αναστάσεως τού Κυρίου.
Είθε στον υπέροχο Κατηχητικό
Λόγο τού Αγίου Ιωάννου τού Χρυσοστόμου, πού θα αναγνωσθεί και φέτος από τον
Ιερέα στην Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία, να συμπεριληφθούμε στους από της πρώτης
ώρας εργασαμένους, ώστε να έχουμε «κερδίσει», και όχι να μάς «χαριστεί» η
συμμετοχή, στο Ουράνιο Δείπνο, πού μάς καλεί ο Σωτήρας Χριστός. Αμήν.
ΠΗΓΗ:
ΡΩΜΑΊΪΚΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ
20.03.2013
